SCHIJNBEWEGINGEN
De onderstaande column is de eerste uit een reeks die dit sei
zoen in het kader van het 100-jarig bestaan van de AFC in De
Schakel, onder de noemer 'Schijnbewegingen', zal verschij
nen. Het betreffen hier stukjes die een aantal essentiële aspec
ten van het voetbal in historisch perspectief zetten. Deze keer:
De Voetbalschoen.
Tas inpakken. Iedere speler kent het wel. Een paar uur voor de
wedstrijd of soms de avond tevoren worden de voetbalattribu
ten verzameld. Het shirt, broekje, sokken, scheenbescher
mers, handdoek, en nog veel meer, worden bij elkaar gezocht.
Daarbij is het van groot belang dat de voetbalschoenen niet
vergeten worden. Alle overige spullen zijn wel te leen van me
despelers of wellicht degroundsman, dieereen museum aan
vergeten voetbaltextiel op nahoudt. Maar de kicks, het ver
lengstuk van de voet, dat gevoel en controle van het been op
de bal dient over te dragen, is iets persoonlijks. Een voetbal
schoen leent men niet. Op andermans kicksen is het gewoon
weg niet lekker spelen en wanneer vergeten is het eigenlijk
beter niet eens aan de wedstrijd te beginnen. Ook al zijn er
een paar vreemde voorhanden. Immers, elke stap die wordt
gezet, moet prettig aanvoelen en in feite mag de kicks niet ge
voeld worden. Als een pantoffel of slof moeten de voetbalstap
pers zitten. Niet te strak en niette los. Bij het lopen of schieten
mag er geen pijntje bespeurd worden. De speler stelt hoge
eisen aan zijn schoenen en gelukkig zijn die met de huidige
wetenschap en techniek in schoenenland ook in te willigen.
Maar dat is wel eens anders geweest....
In de tijd dat AFC de eerste schreden op de groene mat zette,
waren de voetbalschoenen bij lange na niet die van nu. Afge
leid van de legerschoen en derhalve bestand tegen modder,
water, lange marsen en loopgraven (niet het voetbal, maar de
voetbalschoen was oorlog, zou Michels hebben gezegd),
werd er gespeeld op 'kistjes'. Sterke schoenen van keihard
leer, met stalen neus, en ellenlange veters, die ergens hoog
boven de enkels eindigden. Leren gespijkerde noppen
bestonden wel, maar waren slecht bevestigd en benevens de
gebruikelijke attributen diende een speler over enig gereed
schap te beschikken om tussentijds de noppen te kunnen re
pareren. Lang is er op kistjes gespeeld en vooral bij natte
weersomstandigheden werden deze loodzwaar en vormden
ze letterlijk en figuurlijk een blok aan het been.
Eind jaren vijftig verscheen er allengs lichter schoeisel en
werden de Engelse merken teruggedrongen door kicksen van
continentale makelij. Het leer werd soepeler, het staal ver
dween en plastic en rubber deden hun intrede in de voetbal
schoenenwereld. Er werd op modernere leest geschoeid en
de vondst van de strepingen diende niet alleen een marke-
tingdoel (herkenbaarheid van het merk), maar gaf de schoen
tegelijkertijd ook een sportief cachet. De te Hengelo (Gelder
land) gevestigde fabriek Quick lanceerde zijn Topstar met de
bekende schuimrubberen enkelrand en de rechthoekig ge
perforeerde witte strepen. (Nog steeds is dit model het best
verkochte aller tijden. De Nederlandse fabriek is inmiddels
opgeheven en de schoenen worden in Portugal geprodu
ceerd....) Het Duitse Adidas en Puma (gekscherend een af
korting van Probeert U Maar Adidas), werden meer en meer
op de Nederlandse velden gesignaleerd, waarbij Adidas later
te boek stond als de ideale schoen voor spelers met een brede
voet, terwijl Puma weggelegd was voor degenen die met
smallere voeten toebedeeld waren. Het is wellicht nooit we
tenschappelijk vastgesteld, maar het lijdt geen twijfel dat met
de komst van de moderne voetbalschoen ook traptechniek en
daarmee het gehele voetbalspel terk veranderde. Daar waar
de kistjes de looptechniek danig belemmerden, en slechts
goed waren voor snoeiharde punters met de stalen neus, werd
het spel sneller en werd er plaats gemaakt voor de fluwelen ef
fectbal en het subtiele stiftje.
De ontwikkelingen gingen echter snel en waren aan commer
cie en mode onderhevig. Nu nog worden schoenen geasso
cieerd met een uitblinkende speler en proberen daarmee po
tentiële kopers (niet in de laatste plaats junioren) aan te trek
ken. Over de naamgeving van schoenen is een apart hoofd
stuk te schrijven, maar heel bekend waren de Puma Pele, Pu-
ma Eusebio, Puma Cruyff en Adidas Van Hanegem. De laat
ste schoen, waarvan het model afgeleid was van de hoge rug-
byschoenen en voorzag in enkelbescherming in een tijd dat er
slechts scheen- en geen enkelbeschermers bestonden,
groeide uit tot een rage. Ook Quick liet zich niet onbetuigd en
voerde het Topstyle model, terwijl bijvoorbeeld het Engelse
merk Patrick ook de hoge schoenen produceerde. Ook al zijn
deze modellen uit de handel genomen, er zijn voetballers die
nog steeds op dit soort schoenen spelen en er veel voor over
hebben om ooit een nieuw paar op de kop te kunnen tikken....
Vele nieuwe snufjes werden er ontdekt en toegepast, maar de
historie leert dat zij maar één oogmerk hadden, en dat was de
verkoop verder op te schroeven en de concurrentie de loef af
te stekenZo verschenen er kicksen van kangoeroeleer (zaten
heerlijk en waren licht, maar kostten te veel en scheurden zo
wat bij het eerste balcontact), schoenen met lange lippen, met
gekleurde strepen, pikzwarte helemaal zonder strepen (nog
steeds in zwang), of met een nostalgische verharde neus.
Noppen is een verhaal apart. De techniek heeft wat betreft de
bevestiging en het materiaal een veelheid aan mogelijkheden
bedacht. Van de afschroef bare nop, ging hetviastalen, nylon,
rubberen, korte, lange, bajonetsluitende en draaibare naar de
vaste nop, die goed is voor elk veld- en weertype. En ook het
aantal noppen per schoen, ergens zwevend tussen minimaal
6 en maximaal 20, is niet altijd uniform geweest. Het laatste fe
nomeen heeft men kunnen aanschouwen tijdens de laatste
WK: als marketingstunt werd daar de geschubde Predator
(roofdier) geïntroduceerd, die aan een nog betere schiettech-
niek schijnt bij te dragen. De hedendaagse voetballende con
sument moet zich een weg banen door het oerwoud van mer
ken en soorten, dat intussen ontstaan is. Naast de Adidassen
en Puma's (ook roofdieren) kan men kiezen uit allerhande
Cruyff, Lotto, Reebok, Nike, Asics, N2, Vedettaen misschien
nog wel tien andere, waarbij het geenszins duidelijk is wat nu
de optimale keuze is. Vooralsnog voorziet de Consumenten
gids niet in een test van voetbalschoenen.
Sommigen geven niet veel om de voetbalschoenen en halen
wedstrijd na wedstrijd de kicksen zwaar beschimmeld uit de
tas. Anderen koesteren de schoenen, maken ze trouw na, of
juist voor iedere wedstrijd schoon. Er zijn er zelfs die na aan
schaf van een paar nieuwe met schoen en al de voeten in een
emmer water deponeren om de pasvorm sneller af te dwingen
en het leer te versoepelen. Hoe het ook zij, het belangrijkste
hulpstuk van een voetballer zal nog een lange tijd onderhevig
zijn aan verandering, die meer met marketing dan voetbal
principes te maken heeft. Overigens, bij de tennissers is de
Adidas Stan Smtih nieuw leven ingeblazen. Maar dat is weer
een heel ander verhaal.
NICKY HEKSTER
